Dushanba, 29.04.2024, 01:26
Salom Гость | Guruh "Mehmonlar" | RSS
Kirish
Qidirish

Главная » 2012 » Fevral » 29 » Сийдик тош касаллиги
06:17
Сийдик тош касаллиги


Сийдик тош касаллиги (Urolitiasis) – полиэтиологик касаллик булиб, асосан хар хил хавфли омилларнинг кушилиб таъсир килишидан келиб чикади.
Бу касаллик буйрак каналчаларида, касачаларида ёки жомида тош хосил булиши билан характерланади. Тошлар сийдик таркибига кирувчи тузлардан ташкил топади ва сийдик йулларининг юкори кисмида жойлашади.
 Эпидемиологияси.
Сийдик тош касаллиги дунёдаги хамма мамлакатлар ахолиси орасида учрайдиган касаллик булиб, лекин унинг таркалиши бир хил эмас. Бу касаллик Жанубий ва Марказий Осиёда, Шимолий Африкада. Австралияда, Бразилия, Уругвай, Эквадор ва Аргентинада кенг таркалган. Бутун дунёда бу касалликнинг учраши 1-3% (Horn ва муаллифдошлар, 1987) ташкил этади. Англияда 3,8%, Германияда –5%, Испанияда 3%, Японияда –2% ташкил этади.
Урта Осиё Республикаларида хам бу касаллик кенг таркалган. Туркманистонда 100 минг ахолига –23,6% (Н.И.Тарасов, 1978), Киргизистонда –48% (М.Т.Тиналиев, 1983) ташкил этади.
Узбекистонда СТК таркалиши (Д.Л.Арустамов ва муаллифдош, 1985й) поликлиникага мурожаат килган беморлар орасида 22,7% ташкил этади.
1992 йилдан Узбекистонда бу касалликнинг таркалиши Республика Урология Илмий маркази ходимлари томанидан кенг микёсида ва чукур урганилиб келинмокда.
Коракалпогистонда СТК таркалиши текширилган ахоли орасида 5,7%, ва 11% туз кристаллари буйрак ва сийдикда аникланди. Сирдарё вилоятида 5,2%, Тошкент вилоятида 1,8% ташкил этади. Узбекистон шароитида ташки мухитнинг хавфли омилларга иклим, тупрок ва ичимлик сувининг сифати, экологиянинг ёмонлашиши, асосан Орол денгизи атрофида, ва ахолининг баъзи бир ижтимоий-маиший хусусиятлари киради.
Этиологияси ва патогенези.
Тош хосил булишининг формал (шакли) ва каузал (сабабли) турлари фарк килинади.
Тош хосил булишининг формал тури - шу жараёнга имкон яратувчи тош хосил булишининг физик-кимёвий аспектлари ва шароитлари билан тушунтирилади.
Тош хосил булишининг каузал (сабабли) тури - шу жараённи чакирувчи этиологик омилларига боглик деб каралади.
Адабиётларда тош хосил булишига имкон яратувчи хар хил омиллар ёзилган. Шу билан бирга, буйракда тош хосил булиши шу омилардан бирортасининг таъсиридан келиб чикиши мумкин. Булардан ташкари, беморга бирорта аник этиологик омил ёки бир нечта сабаб тош хосил булишига олиб келиши мумкин.
Тош хосил булишини тушунтирувчи хар хил назариялар мавжуд. Улардан асосийлари кристаллизацияланувчи ва матрица (тошнинг органик негизи) назарияларидир.
Кристаллизацияланувчи назария тош хосил булиши жараёнини сийдик органик субстанциясининг беъвосита иштирокисиз тошнинг узагини ташкил килувчи сийдикдаги тузларнинг чукишидан хосил булади деб тушунтиради.
Бу назарияга биноан, тош хосил булиши учун сийдикдаги коллоид ва кристаллоидларнинг нисбати узгариши керак, бунинг натижасидаги куюлтирилиш унинг чукма холатга тушишига, кейинчалик кристаллизацияланган марказ атрофида аномал кристаллар пайдо булишига олиб келади.
Буларга коллоидлар химоя ролининг пасайиши хам имкон яратади. Коллоидлар химоя роли соглом одамда сийдикдаги кристалларни эриган холатда ушлаб туради.
Матрица назариясига биноан тош хосил булишда дастлаб оксилдан ташкил топган узак мавжуд, бунга иккиламчи туз кристаллари чикади.
Шу парсани кайд этиш мумкинки, тош хосил булишининг физик-кимё жараёни анча мураккаб, лекин улар шунчаки карама-карши булмасдан, бир-бирини тулдиради.
Тош хосил булишида имкон яратувчи жараённинг каузал генезида купгина ташки ва ички омиллар фарк килинади.
Ташки хавфли омиллар орасида гиподинамияга, стрессга, овкат ва ичимлик сувининг таркиби ва сифатига, курук ва иссик иклимга, мехнат шароити ва хусусияти ва бошкаларга маълум ахамият ажратилади.
Ички омилларга тааллуклари - сийдик инфекциясига ахамият берилади, витаминлар ва электролитлар балансининг бузилиши, гормон (гиперпаратиреоидизм) ва моддалар алмашинуви бузилиши, сийдик пассажининг бузилиши ва бошкалар.
Кейинги йилларда минерал олмашинуви холатига катта ахамият берилмокда. Бундан ташкари, беморда минерал алмошинуви бузилишининг хусусияти, коидага биноан ундан олинган тошнинг минерал таркибига тугри келиши аникланган.
Хозирги пайтда тош хосил булишининг куйидаги хиллари фарк килинади ва бунинг асосида буморларни дифференцияланган даволаш принципи ва рецидив тошлар хосил булишининг профилактикаси ишлаб чикилган.
Буйрак тошлари булган беморларнинг энг купини оксалатли тошлар ташкил этади. Бунда тошлар шовил кислотасининг кальций тузлари - вевеллит (кальций оксалат моногидрати) ва ведделит (кальций оксалат дигидрат)дан ташкил топган.
 Оксалат тошлари 49-54% СТК булган беморларда кузатилади (И.С.Колпаков, 1965; Tshipeta ва муаллифдош,1983).
Оксалатли тош хосил булишининг патогенезида шовил кислотаси алмашинувининг бузилишига асосий ахамият берилмокда (Rose, 1985)
Бирламчи ва иккиламчи гипероксалатурия фарк килинади. Бирламчи-тугма, иккиламчи - хар хил сабаблардан келиб чикади (юкори дозадаги аскарбин кислотасини кабул килиш, антифриз билан захарланиш подагра, панкреатит, холецистит, ичак фаолиятининг бузилиши ва бошкалар). Купинча гипероксалатурия экзоген алиментар хусусиятга эга. Оксалат куйдаги махсулотларда: ровоч, исмалок, чой, кахва, шоколад ва бошкаларда купрок булади.
Оксалатли тош хосил булишининг формал генезида кальцийга хам мухим ахамият берилади. Баъзи бир муаллифларнинг фикрига караганда бунда гипероксалатурияга караганда гиперкальцияурия мухим ахамиятга эга.
Бу жараёнда сийдикнинг РН мухити маълум ахамиятга эга. Knispel ва муаллифдош (1988) фикрига караганда оксалат тузларининг кристалл холатга утиш хавфи сийдикнинг РН мухити 4,55-5,3 булганда юзага келади. Сийдикнинг РН мухити 6,0 ва ундан юкори булганда оксалат тузиининг кристалл холатга утиши бирданига секинлашади.
Фосфат тошлари.
Фосфат тошларининг хосил булишида фосфор-кальций алмашинувининг бузилиши асосий роль уйнайди, булар калконсимон–олди бези ва Д-гурух витамини фаолияти билан бошкарилади. Кальций ва фосфор организмга овкат махсулотлари билан киради ва асосан суяк тукимасида фосфор-кальций бирикмалари - апатитлар куринишида тупланади.  
Фосфат тошларининг минерал таркиби-гидроксилапатит, брушит, витлокит, ваплерит, ньюберитдан иборат булади.
Бундай тошларнинг пайдо булишида сийдик билан кальцийнинг экскрециясига катта ахамият берилади. Кальций алмашинувини бошкаришда (ичаклардан сурилиши, буйрак каналчаларида реабсорбцияси ва суяк тукимасида сурилиши) паратгормон, кальцитонин ва витамин Д3 билан амалга оширилади. Бу жараёнлар бошкарилишининг бузилиши гиперкальциемияга, гиперкальциурияга олиб келади. Булар билан тугридан-тугри ноорганик фосфор алмашинуви ҳам боғлиқ, гиперфосфатурия кўринишида намоён булиб, унинг узи фосфат тошларининг пайдо булишида асосий шароитлардан бирини яратади. Бундай тошлар пайдо булишининг каузал генезида гиперпаратиреоидизм, организмга кальцийнинг куп кириши ва фосфатлар-етишмаслиги, гипо- ёки гипервитаминоз Д, буйрак каналчалари ацедози (Лайтвуд-Батлер-Олбрайт синдроми), саркаидоз, гипокинезия (узоқ иммобилизация), сутли овқат ва бошқалар ахамиятга эга.
Апатитлар кристаллари пайдо булиши учун сийдикининг оптимал РН мухити – 6,6-7,8, брушитда –5,6-6,6 (Dosch, 1987).
Фосфат тошларининг пайдо булиши намунаси 2-нчи расмда кўрсатилган.
Цистин тошлари.
Цистин тошлари СТК бўлган беморларнинг 0,4-3%-да аникланади (Brundig P. ва муаллифдош,1981). Цистин тошини хосил булиши патогенезининг асосида йўғон нчак шиллиқ қавати ва буйрак каналчалари эпителиясида цистин ва бошқа аминокислоталар (лизин, аргинин ва орнитин) транспортининг генетик камчилиги ташкил этиб, каналчалар фильтрланган ва ишлаб чиқилган цистинни реабсорбция килиш кабилиятсизлигидан иборат бўлади (Bottone E. ва муаллифдошлар, 1973), бу гиперцистинурия билан кузатилади. Сийдик билан меъёрда 10 дан 100 ммоль/л цистин ажратилади. 
Гиперцистинурияда цистин ажралиши 200-600дан 1400-4200 ммоль/л гача етади (Wickhat J, 1979).
Инфекцияланган тошлар.
Бундай тошлар пайдо бўлишида юқори сийдик йўллари инфекциясига маълум ахамият берилади. Пиелонефрит бир томондан тош хосил бўлишига имконият яратади, бошқа томондан - СТК-нинг клиник кечиши асоратланади.
Инфекция туфайли хосил булган тошларнинг патогенезидаги муаммолар охирги 10 йилларда кўп томондан экспериментларда (Wichel ва муаллифдош, 1987) ва клиник текширишлар билан хал килинган. Буйракда инфекция туфайли тошлар хосил бўлишида уреаза ферменти ишлаб чиқарувчи бактерияларнинг ишончли роли тасдикланган. Уреаза ферменти таъсирида сийдикдаги мочевина аммиакга ва карбонат ангидридга парчаланади. Бундан кейиниги гидролизда аммиак аммонийга айланади, у эса сийдикни ишқорлантиради. Бундан ташкари аммоний уротелияни қопловчи мукополисахаридларнинг ҳимоя қаватини шикастлантиради, бу ўз навбатида бактерияларнинг бемалол буйрак жоми ва касачалари деворига киришига имконият яратади (Klippel, 1984; Sigel ва муаллифдошлар, 1986). Бу жараённинг ўзи мукополисахаридлар ва мукопротеинларнинг кўпайишига олиб келади, бу тошнинг матрицасини ташкил этади.
Шундай килиб, сийдикнинг ишқорланиши ундаги аммоний ва карбонатнинг кўпайишига струвитларнинг (ёки карбонат апатитнинг - инфекция туфайли хосил бўлган тошларининг асосий минералларини ташкил қилувчи) кристалланишига имконият яратади.
Бу уларнинг минерал таркиби ва тошларинг марказий қисмидан ўсиб чиққан бактериялар текширилганда тасдиқланган, бу эса бундай тош хосил бўлишининг хили бирламчи - инфекцияланган генезлигини тасдиқловчи абсолют белгиси хисобланади.
Беморлардан олинган сийдик тошларининг таркибини ўрганиш натижаси кўрсатдики, мономинерал тошлар билан бирга полиминерал ёки аралаш тошлар хосил бўлади. Бундай тошлар хар хил сифатли ва сонли 2-3 дан ва ундан кўп минералларни ўз ичига олади.
Аралаш тошларнинг формал ва каузал генези мономинералларга қараганда анча мураккаб ва уларнинг қўшилмасига мувофиқ бўлади.
Адабиётлар ва бизнинг 1130 беморни текшириш ва деволаш натижаларига асосланиб клиник кузатувлар, тошларнинг минерал таркибини ва тош хосил булиши патогенезининг хусусиятини эътиборга олувчи СТК–нинг классификацияси (таснифини) қуйидаги тартибда тақдим этилади.
Сийдик-тош касаллигининг тош хосил бўлиши хилига ва улар сонининг узаро муносабати боғлиқлигига караб классификацияланади.  
Шундай қилиб, хар бир беморда тош хосил бўлишининг у ёки бу хилини аниқлаб, уни даволашга, кейинчалик рецидив тошлар профилактикасига дифференциал ёндашишга имконият яратилади.
Клиник симптомлари.
СТК клиникаси жихатидан учта симптомлар билан намаён бўлади: оғриқ - «буйрак санчиги », сийдикда қон (гематурия) ва тошларинг чиқиши (калькурия).
Булардан ташқари яна кузатилиши мумкин: пиурия, олигурия ва анурия. Бу симптомлар хамма дарсликларда, монография ва кулланмаларда ёзилган ва буларга тухталиш максадга мувофик эмас. Шунинг билан бирга инфекциянинг (бирламчи ёки иккиламчи инфекцияланиш) борлиги врачнинг эътиборини жалб килиши керак. Куп йиллик, кузатувлар курсатдики, антибиотикларнинг кенг кўламда ишлатилиши бактерияларнинг патогенлиги ва морфологиясини анча даражада ўзгартирди. Бу кўпроқ касалхона ичидаги инфекцияга тааллукли. Агар 60-йилларда купрок ичак таёкчаси аникланган булса, кейинги ўн йилларда протея, хозирги пайтда эса – кўк йиринг таёқчасидир, бу билан курашиш жуда хам оғир. Инфекция туфайли хосил бўлган тошлар клиникаси жихатидан жуда оғир кечади ва бундан беморларни даволаш узоқ муддатни ва моддий харж қилишни талаб қилади. Бундай беморларда қайтадан тош хосил бўлиш жуда хам юкори даражасида ошади ва реабилитацияси узок муддатга чузилади, ногиронлик хавфи ошади.
Ташхислаш.
СТК ташхислаш беморнинг шикоятлари ва анамнезига асосланиб қўйилади, биринчи галда буйрак санчиғининг хуружига, тошларнинг сийдик билан чиқиб туришига ва айникса буйрак санчиғидан кейин бўладиган гематурияга диққат жалб қилинади.
Охирги йилларда СТК бўлган беморларни текшириш усулларига ёндошишда баъзи бир инвазив текширишлар: хромоцистоскопия, сийдик найини катетерлаш, ретроград уретеропиелография ва бошқалардан воз кечиш каби мухим ўзгаришлар рўй берди.
Хозир буйраклар, ва сийдик йулларини ультратовуш сканерлаш (УТС)га купрок ахамият берилмокда бу эса баъзи бир рентгенологик текширишлар олдида узининг хавфсизлиги ва юкори маълумот бериш кучи билан албатта устинлиги бор.
Экскретор урография бутунлайига ўз ўрнини экскретор уретелескопияга бушатиб берди, у фақатгина буйракнинг морфологик ва функционал ўзгаришларини аниқламасдан, юкори сийдик йулларининг урадинамикаси холатини аниклашга имкон берди.
Бу иккала текшириш усулларини ишлатиб юкори аниклик билан касалликни ташхислаш ва даволаш тактикасини аниклашга имконият яратилди.
Касалликни ташхисида минерал алмашинувини урганишга ва бактериологик текширувларга, тош олингандан кейин эса унинг минерал таркибига катта урин ажратилади.
Бошка (эски) текшириш усуллари халигача ўз ахамиятини йўқотмаган, лекин улар жуда зарур бўлгандагина ишлатилади.
СТКнинг (айникса буйрак санчиғи булганда) дифференциал ташхиси қорин бўшлиғидаги ўткир касалликлари (ўткир аппендицит, ўткир холецистит, ошқозон ва 12 бормоқли ичакнинг тешилган яра касаллиги, ичакнинг ўткир ўтмай қолиши, ўткир панкреатит, бачадондан ташқарида хомиладорлик ва бошқалар) билан ўтказилиши керак.
Даволаш.
СТК булган беморларни даволаш усуллари хар хил. Уларни танлаш купинча тошнинг ўлчамига ва жойлашишига, буйракдаги ва юкори сийдик йулларидаги функционал ва анатомик ўзгаришларга, уродинамика холатига, инфекциянинг борлигига, тошнинг таркибига ва бошка хусусиятларига унинг натижаларига ундай ёки бундай кучли таъсир курсатувчиларга боғлиқ бўлади.
Хозирги вактда СТК булган беморларни даволаш бир канча тадбирларни уз ичига олади, иккита кушилувчидан ташкил топган - бир томондан беморни тошдан халос килиш, иккинчиси унинг патогенезига таъсир килиш, рецидив тош хосил булишининг олдини олиш максадида уни коррекция килиш.
Хозирги кунда буйрак ва сийдик найидаги тошларни олиш учун очик усулдаги операциялар ( пиелолитотомия, нефролитотомия, буйрак резекцияси, уретеролитотомия) билан бир каторда эндоскопик операциялар (нефро-ва уретеролитоэкстракция, литотрипсия) хам ишлаб чикилган ва кулланилади. Урологиянинг энг катта илмий-техникавий ютиги тошларни ташки тулкин ёрдамида майдалаш (дистанцияли литотрипсия) булиб, Н.А.Лопаткиннинг (1989) фикри буйича СТК булган беморларни даволашда кескин бурилиш руй берди.
Кейинги йиллардаги чоп килинган очиқ турдаги операцияларга тааллуқли маълумотларда, СТК буйича бажариладиган бутун операцияларнинг 2-3% улар зиммасига тугри келади, катта кораллсимон ва куп тошлари булган беморлар билан бирга (Brien ва муаллифдош, 1989).
Консерватив даволаш усуллари, беморни тошдан халос килишга каратилган, яъни литолитик таъсири ёки уни спонтан чикариш йўллари ўз аҳамиятини йўқотмаган.
Лекин буйрак ва сийдик найидаги тошларни олишда янги технологияларнинг кенг кулланилиши сабабли, клиницистлар консерватив даволашга камрок мурожаат килмокда.
Шунинг билан бир вактда консерватив даволаш тадбирлари операциядан кейинги даврда рецидив тошлар хосил булишини олдини олиш нуктаи назаридан катта ахамиятга эга булмокда. Бу анчагина мураккаб вазифа, чунки уни мувоффакиятли хал килиш учун тош хосил булишига олиб келувчи,(уни хамма вакт хам аниклаб булмайди) хам ташки, хам ички хавфли омилларни, керакли тузатишлар килиш керак.
Жаррох очик турдаги операцияни бажара туриб, буйракдаги шохланган кораллсимон ёки куплаб тошларни олиб ташлашда, айникса жом буйрак ичида жойлашганда катта кийинчиликка дуч келади. Шу сабабли Fabricius (1989) таъкидлайдики, буйракдаги очик операцияни бажариш учун тажрибали жаррох, махсус асбоблар ва буйрак паренхимасини минимал шикастлантирадиган, авайлайдиган техника зарур.
Бундай вазиятда энг кулайи тошга парциал синусичи кириш, зарур булганда нефротомия килиш керак. Тошлар ва/ёки унинг булакчалари тўла олинганлигини назорат килиш учун операция-ичи контакт рентгенография игналар-маркерлар билан ва УТТ, яна нефроскопия ишлатилади. Операция пайтида тошнинг колиши эса, уни фойдаси камлиги ёки фойдасиз эканлигини билдиради.
Эндоскопик операциялар буйрак ва сийдик найининг юкори кисмидаги тошларни тери оркали киришдан (тери оркали нефролитотрипсия ёки экстракция ва антеград уретеролитотрипсия ёки литотриипсия) фойдаланиб олишга имкон беради. Сийдик найининг пастки кисмидаги тошлар трансуретрал контакт эндоскопик уретеролитотрипсия ёки уретеролитоэкстракция йули билан олинади. Эндоскопик операцияларнинг ананавий очик операциялардан устунлиги унинг кам инвазивлиги, тери ва юмшок тукима кам шикастланиши, яра йирингланишининг ва сийдик найи оқмасининг йўқлигидир. Зарурият булганда (рецидив тошлар) такрорий эндоскопик операциялар кийинчилик туғдирмайди. Хам тери оркали ва хам трансуретрал эндоскопик операцияларни килиш учун бир талай махсус асбоблар, махсус жихозланган операция хонаси ва ўргатилган тиббий ходим керак.
Охирги йилларда буйрак ва сийдик найидаги тошларни терини кесмасдан олиш, ташки тулкин ёрдамда майдалаш усули ишлаб чикилган (дистанцион литотрипсия). Бунда қисқа узунликдаги электрогидравлик разрядлар билан хосил килинган ва фазовий фокусда муайян холда йиғиладиган ташки тулкин ишлатилади.
Агар бундай фокусда буйракдаги тош жойлашган булса, унда тулкин зарбаси таъсирида тош майда булакчаларга булинади, улар буйракдан сийдик билан табиий йул оркали ажралиб чикади.
Дистанцион литотрипсия усули бутун дунёдаги мамлакатларда кенг қўлланилмоқда.
Доимий равишда аппаратларни такомиллаштириш дистанцион литотрипсияни ишлатиш курсатмасини кенгайтиришга (тошлар улчамини катталаштириш, юкори сийдик йулларининг хамма кисмида жойлашган тошларни майдалаш) имкон берди.
Дистанцион литотрипсияни ишлатиш учун зарурий шароит бу буйракнинг етарли даражадаги яхши функцияси ва юкори сийдик йулларининг ўтказиш қабилиятидир.
Дистанцион литотрипсиянинг юқори самарадорлигига уни амбулатория шароитидаги беморларга ишлатилишидан куп микдордаги дориларни кон ва кон урнини босувчи суюқлиқларни ишлатишга зарурият йўқлигидан эришилади.
Хозирги вақтда хаммага маълум, бемордаги тошни олгани билан, уни касалликдан халос қилмайди. Бундан кейинги вазифа рецидив тошлари пайдо булишининг олдини олишга йуналтирилган (метафилактика) даволаш тадбирларидир. Хар бир беморга тош хосил бўлишининг патогенетик хусусиятларига асосланиб, ички ва ташқи хавфли омилларни хисобга олиб метафилактика тадбирлари алохида танланиши керак.
Тажриба курсатдики, беморларни кузатиш ва уларни профилактик даволаш 5 йилдан кам бўлмаган диспансер кузатувларида амалга оширилиши керак. Даврийлилиги ва назорат текширувининг хажми касалликнинг огирлигига ва хусисиятига боглик.
´рта Осиё региони учун ва хусусан ´збекистон территорияси учун биринчи галда иссик ва курук иклимнинг таъсири ва юкори инсоляциядир. Хаммага маълум,бундай омилларнинг таъсири организмни сувсизлантиришга олигурия ва сийдик осмолярлигининг ошишига, кристаллизация жараёнининг ошишига олиб келади. Булардан келиб чикиб, асосий даволаш-профилактика тадбирларидан биттаси сийдикнинг юкори оптимал дилюциясига кристалланишига туккинлик килишга каратилган булиши керак.
Махсус текширувлар билан аникланган, агар сийдикнинг зичлиги 1,015 г/см паст булса, кристалланиш жараёни руй бермайди. Бундай диапазондаги зичлик сийдикнинг суткалик микдори 1500 мл дан кам булмаганда амалга ошади (Vahlensieck,1985). Беморларни узок муддат кузатганда шунарса исбот килиндики, керакли метафилактик самарага, йилнинг фаслига карамасдан суткалик сийдик микдори 1800-2000 мл булганда эришиш мумкин.
Уролитиаз патогенезида хаммага маълум овкатланишнинг ахамияти. Шунинг билан бирга буйириладиган пархез бемор учун маъкул буладиган ва у уйда хам ва ишда хам керакли тузатишни амалга оширишига ишонч хосил килиш керак. Турли-туман пархезларни тавсия килиш керак. Лекин уролитиазнинг турига караб беморларга шундай махсулотларни хаддан ташкари куп истемол килишини таъкиклаш керакки, уларнинг метаболизми натижасида куп микдорда литоген моддалар ажралиб чикса беморда тош хосил булиши тури аникланиб хавфли омиллардан иборат булса. Клетчаткани етарли даражада истемол килиш мухимдир (йирик тортилган ун нони, мевалар, сабзавотлар), булар ичак фаолиятини яхшилайди ва сийдик билан кальцийнинг чикишини камайтиради. Шулар бир каторда хайвон оксилини истемол килишини камайтириш керак, уларни куп истемол килиш сийдикни рНни пасайтиради, кальций сийдик кислотаси ва оксалатлар чикишини тезлаштиради ва тош хосил булиши хавфини оширади.
Беморларга бир кунда 100 г дан куп булмаган кайнатилган гушт ёки балик тавсия килинади, оксалатли ва сийдик кислотали тош булган беморларга кайнатилган шурва ва яна куп микдорда ёг истемол килиш такикланади.
Охирги йилларда сийдик тошлари хосил булишининг тезлиги углеводлар истемол килишга тугридан-тугри узаро богликлиги тугрисида маълумотлар пайдо булди, буни глюкозаиндуцияланган гиперкальцийурия билан боглайдилар. Махсус текширувлар курсатдики, бунда сийдикда магний ва оксалатлар экскрецияси ошади. 100г глюкоза истемол килинганда сийдикнинг Рн курсатгичи пасаяди. Шунинг учун уролитиаз беморлар рационида углеводлар чегараланган булиши керак.
Натрий хлор истемол килиш хам (5-6 г бир суткада) чегараланган булиши керак, чунки сийдикдаги кальций ва натрий узаро микдори мусбат карелляцияга эга.
Литогенезда хавфли омиллардан биттаси стресс булиб хисобланади, сийдик кислотали ва баъзи бир аралаш хилли уролитиаз стрессга боглик касалликлардир. Буни шунинг билан боглаш мумкинки, стресс-индуцияланган вазопрессиннинг ишлаб чикилиши гипертоник сийдик хосил булишини тезлаштиради, адрено-картикотроп гармонининг (АКТГ) ишлаб чикиши кон зардобида кальцийнинг ошишига ва гиперкальцийурияга олиб келади. Бундан ташкари, бунда оксалат, сийдик кислатасининг экскрецияси ошади, сийдикнинг рН пасаяди, сийдик билан магний ва цитратнинг экскрецияси ошади. Шунинг учун уролитиаз булган беморларни стресс тасиридан чикариш керак.
Сийдик тош касаллигининг метафилактикасида тошлар хосил булишининг хиллига караб сийдик рНни коррекция килиш асосийлардан биридир.
Рецидив тошларининг профилактикасида умумий ва селектив тадбирлар утказишни назарда тутади.
Хамма консерватив даволаш-профилактика тадбирларини утказишни операция килгангача, текшириш натижаларига асосланиб бошлаш зарур, уларни коррекция килиш олинган тошлар таркибини текшириш натижалари олингандан кейин утказилади, кейинчалик врач узининг тавсияларида беморни динамик кузатувлари натижаларига амал килади.
Нефрэктомия булган беморларга тааликлиси, улар метафилактика дастурини тулик бажариши керак, чунки тошлар билан зарарланган буйракни олиб ташлаш, организмни коидага биноан тош хосил булишининг сабаблари ва омилларидан озод килмайди, улар колган ягона буйракда давом этиши мумкин.
Уролитиазнинг хилига боглик булмайдиган умумий тадбирлар уз ичига куйидагиларни олади:
1. Харакатчан турмиш тарзи (сайр килиш, эрталабки гимнастика, енгил жисмоний иш, богда, полизда ва бошкалар).
2. Уртача овкатниш, имконият даражада ортикча семизликдан кутилиш.
3. Совкатишни олдини олиш.
4. Ичаклар фаолиятини тартибга солиш, бунда сурги дориларини кулламаслик керак.
5. Инфекция учогини йукотиш (миндалина, тишлар ва бошкалар).
6. Организмни суюклик йукотишига йул куймаслик, айникса саунада узок булишилик натижасида, кучли куёш ванналарида, назоратсиз сийдик хайдовчи дориларни ишлатиш ва бошка дегидратация чакирувчилар.
Уролитиаз билан беморлар консерватив даволашнинг умумий принципларига киритилган тадбирлардан ташкари селектив дифферекциал даволашлар хам олиши керак.
Оксалатли уролитиаз билан беморларни даволаш специфик бузилишлар ва гипероксалатурияни коррекция килишга асосланган. Бундай беморларга организмга чекланган микдорда кальций ва оксалат тушишини таъминлайдиган пархиз истемол килинадиган суюклик микдорини ошириш буйирилади. Куйида оксалатли уролитиаз беморларга буйириладиган ва такикланган асосий махсулотлар ва суюликлар келтирилган.
Оксалатли уролитиаз беморларга буйириладиган махсулотлар ва суюкликлар:
1. Гушт (ёгсиз мол гушти), товук, балик кайнатилган холда 100-150 г кун ора.
2. Хайвон ва усимлик ёги.
3. Тухум (каттик пиширилган)
4. Сут махсулотлари (кефир, простокваша, смената, йогурт)
5. Нон (ок, кора), нон-булка махсулотлари.
6. Макорон махсулотлари.
7. Крупалар (нухат, мош, ёсмик, ловия)
8. Сабзавотлар (карам, кук нухат, шалгом, бодиринг, редиска)
9. Мевалар (урик, бехи, нок, шафтоли, олма) узум.
10. Тарвуз, ковун
11. Сув (кайнатилган), аччик булмаган чой (кора, кук)
12. Соклар (нок, узум, ковок, сабзи, олма ва бошкалар)
13. Минерал сувлар (Занги-ота, Тошкент, Нафтусия), Смирнов, Славянов)
14. Сийдик хайдовчи утлар дамламаси.
Оксалатли нефролитиаз беморларнинг чекланган микдорда истемол киладиган таркибида куп микдорда оксалат ёки кальций булган махсулотлари ва суюкликлар.
1. Гушт махсулотлари (дудланган,сосиска, сарделька)
2. Сут ва сут махсулотлар (творог, пишлок, каймок, бринза)
3. Шоколад ва шоколадли конфетлар.
4. Сабзавотлар (лавлаги, картошка) шовил, исмалок, равоч)
5. Мевалар (олхури, анжир)
6. Мевалар (земляника, крыжовник)
7. Чой (кора, кук)
8. Кахва, какао
9. Минерал сув (Жермук, Саирма)
Оксалатли уролитиаз булган беморларга кора смородинадан бошка (чунки у сийдикни оксидлайди) хамма мева сокларини чекланмаган микдорда ичиш рухсат берилади.
Текширувлар курсатдики Тошкент вилоятида жойлашган Занги-ота минерал сувининг юкори самарадорлиги, у нафақат сийдик билан оксалатнинг экскрециясининг камайтриш таьсирига эга.
  ´збекистонда яшовчи аҳолининг асосий ичимлиги бўлиб чой хисобланади. Шунинг учун бир қаторда чой таркибида кўп миқдорда оксалатлар мавжуд ва организмга суткалик оксалатни тушишни камайтриш учун чойни истемол қилиш чегараланган бўлиши керак.
  Оксалатли уротеози бўлган беморларга тавсия этиладиган дорилар:
1. Оксалатни экскрециясининг нармаллаштрувчилар.
  Витамин В1 (тиамин хлорид) таб. 0,002г, 1таб. 3 махал.
  Витамин В6 (пиридоксин) таб. 0,01г, 1таб. 3 махал.
2. Окситланган магний кукуни, куйдирилган магнезий 0,5г, 0,5-1,0 3 махал овқатдан кейин.
3. Гипотиазид (таб) 0,025г, 1 таб. 2 махал 7 кун давомида, сунг 3 кун танаффуз ва яна давом этдирилади.
4. Алла пуренол (таб)миқдори индивудиал,100млг 2 махал ичилади узоқ муддатда.
5. Алмагель 1-2 чой қошиқда 4 махал овқатдан олдин 30-40 кун давомида ичилади.
II. Сийдикнинг РН(6,4-6,8) корекция қилиш.
Могурлит, блеморен, селуран, салимок уралит-у гидрокарбанат натрий (миқдори индивудеал аниқланади)
  III. Ялиғланишга қарши, сийдик хайдовчи ва спазналитик дорилар.
  Цистинол, фитолизин, ўт дамламалари (сули барги, маккажўхори попуги, кашнич, наматак, эвкалипт барги брусник, қораарча, қизилмилилонзи, буйрак чойи).
  IV. Иккиламчи инфекция қўшилганда-бактериалогик текширув натижаларга асосланиб антибактериал дорилар қабул қилинади.

Фасфатли уролитиазнинг метафилактикаси.
  Фосфатли уролитиазни консерватив даволашда ва метафилактикасида минераллар алмашиувини хусусиятлари эътиборга олинади, бунда элементлар маьлум бир ахамиятга эга. 
  Фосфатли уролитназ беморларга тавсия этиладиган махсулотлар ва ичимликлар:

1. £амма турдаги гўшт ва гўшт махсулотлари.
2. Товуқ, балиқ, ҳайвон ва ўсимлик мойи, оқ ва қора нон, нон махсулотлари, макарон махсулотлари.
3. Сабзавотлар ( карам, қовоқ, бодринг, томатлар4.
4. Мевалар, тарвуз, қовун.
5. Мевалар ( брусника, смародина, земляника ва бошқалар).
6. µайнатилган сув.
Аччиқ бўлмаган қора, кўк чой (сутсиз).
7. Соклар ( мевалар).
Минерал сувлар (Тошкент, Нафтуся, Смирнов, Словянов.).
Сийдик хайдовчи дамламалар.

  Таркибида кўп миқдорда фосфор ёки калций бўлган, фосфатли уролитиази бўлган беморлар чекланган миқдорда қабул қилиши керак бўлган махсулотлар ва ичимликлар:
Сут ва сут махсулотлари.
Тухум (товуқ)
Балиқ консервалари.
Сабзавотлар ( кўк нўхат, картошка, рангли каром, ва пиез).
Кўкатлар ( кашнич, укроп)
µуритилган қўзиқорин.
Аччиқ қора кўк чой.
µахва, какао.  
Минерал сувлар (Жермук, Санирме)
 Дортилар билан даволаш қўйидаги дориларни ўз ичигаолади.
I.Фосфор экскрециясини нормаллаштирувчи Аллмагел,1-2 ч.қош. 4 мартда овқаттдан олдин.
II. Сийдик РН ли 30-40 кун корекция қилиш ( 6,2-6,4)
Амалий Метнонин, Бензай кислота, клюква морси, обленика соки, олма уксуси).
III. Ялиғланишга қарши, сийдик хайдовчи ва сназмалик дорилар.
Ависон,марелин, олиметин,цистенал,финтазин,сийдик хайдовчи дамламалар.
IV.Инфекция қўшилганда-бактериалогик текширувлар натижаларга асосланиб антибактериал дорилар.
Сийдик кислотали уралитиаз метофилактикаси сийдик кислотали урамитиазли консерватив даволаш ва метофилактикаси нури алманишуви бузилишининг, суткалик сийдик миқдори ва сийдик РН корекция қилишга, қаратилган бўлиши керак.
Авваломбор бундай беморларга пархез буйирилади.
Сийдик кислатали урамитиоз беморларга тавсия қилинадиган махсулотлар ва ичимликлар.
Сут ва сут махсулотлари ( творог, пишлоқ, кефир,қатиқ ва бошқалар).
Тухум, гўшт (еғсиз) ҳафтада 2-3 мартда.
´симлик еғи.
Оқ, қора нон, нон махсулотлари сабзавотлар (картошка, 
Сабзи, қовоқ, ошқавоқ) 
Мевалар (цитрусли ,узум) енғоқ.
Крупалар ( қора бўғдойли, арпали, бўғдойли) гуруч.
Тарвуз қовун.
µайнатилган сув.
µора кўк чой.
Соклар ( олма, узум, сабзи)
Минерал сувлар (Тошкент, Баржам, Жермук,Есентуки-4)
Сийдик хайдовчи дамламалар.
Сийдик кислатали урамитиоз беморлар чекланга
миқдорда истемол қилиши керак бўлган махсулотлар ва
 ичимликлар.
Гўшт ва унинг махсулотлари ( жигар, буйрак, тил,
 мия,ўпка), сосиска ,сарделка, димланган.
Парранда ( товуқ, ғоз, ўрдак,) балиқ( судак, сельд, треска)
балиқ консервалари ( шпрот ва бошқа)
Дуккакли ( нўхат, фасол, есмиқ)
µўзиқорин, гулкаром, шинкат аччиқ чой , қахва какао.
Спиртли ичимликлар ( вино, шампан виноси ва балиқ).
Сийдик кислотали урамитиозни метофилактикасида
қўйидаги дорилар ишлатилади.
II.Сийдик РН (0,4-6,8) корекция қилиш.
1). Магурлит,ПН бломорен, селкран, салимок, уралит-у
микдорихар бир беморга алохида аникланади.
2). Гидрокарбанат натрий.
3). Длакарб.
III. Ялигланишга карши, сийдик хайдовчи, ва спазмалитик дорилар.
Ависон, марелин, олиметин,цистенол,фитолезиин, сийдик хайдовчи дорилар.
IV. Иккиламчи инфккция, кушилганда- бак текширув наттижаларига асосланиб антибактериал дорилар.

Цистинли урамитиоз метофилактикаси.
Цистинли урамитиоз бкморларнии коесерватив даволаш дорилар билан даволашни (понициламин,) юкори диурезга эришиши ва сийдикни ишкорлантиришни уз ичига олади.
Пеницилламен сийдикда цистин экскрециясини анча камайтиради. Худди шу даволашнинг алатернативи цистин цриясии булган беморларга катта микдорда (8-12 суткада) аскарбин кислота буйирилади.
Сийдикни ишкорлантириишга ( ПН 7,5- 8,0) эса цитрат дориларини буйириш билан эришилади.
Сийдикнинг суткалик микдорига ( 2,5-3л) сийдик хайдовчи дамламалар ва бошкалар билан эришилади.
Пархезда тварог, унинг махсулотлари, балик ва бошка консервалари чекланади.

Инфекциялиф урамитиоз метофилактикаси.
Инфекцияли урамитиоз беморларни консерватив даволашнинг асосий принциплари куйидагилардан иборат:
1. Сийдикни кислоталаш.
2. Фосфор экскрециясини камайтириш.
3. Сийдик йуллари инфекциясини даволаш.
4. Махсус пархез.

Инфекцияли урамитиоз беморларга тавсия килинадиган махсулотлар ва суюкликлар.
Гушт ва гушт махсулотлари.
Парранда, балик.
Сариег, Усимлик еги.
Сут махсулотлари ( кефир, катик, сметана)
Нон ва нон махсулотлари.
Макарон махсулотлари.
Крупалар ( корабугдойли, сули, арпа, бугдой)
Сабзавотлар ( карам, бодринг, томатлар, ковок )
Мевалар ( кора смародина)
Тарвуз ковун,
Кайнатилган сув,
Аччик булмаган чой ( кора, кук )
Соклар ( кора смародинали, облипихали )
Минкрал сувлар ( Занги ота, Тошкент, Нафтусия Славян, Смирнов.)
Сийдик хайдовчи дамламалар.
Инфекцияли урамитиоз беморларнинг чекланган микдорда кабул килиши керак булган махсулотлар ва ичимликлар.
Сут ва сут махсулотлари.
Тухум, балик, консервалари.
Сабзавотлар ( кук нухат, гул каром)
Кузикорин куритилган.
Кукатлар( кашнич ,укроп)
Цитруслар ( лимон, апелисин, мандарин)
Аччик, шур овкатлар
Соклар ( цитрусли)
Минерал сувлар (Жемчук, Баржом, Есунтуки-4, Санирма).
Спиртли ичимликлар.
Инфекцияли урамитиоз беморларни дорилар билан даволаш куйидагиларни уз ичига олади.
1. Инфекцияни йукатиш.
1). Узок муддатли антибактериал дориларни бак текширувлар натижаларига асосланиб буйирилади.
( ковукдош, буйрак паренимаси, жондош снодик,тош).
II. Сийдикни ишкори реакция булганда корекция килиш.
Амалий хлорид, метнонин.
III. Уреазни ингибицияланадиган.
Ацетогидроксалиновая кислота.
IV. Сийдик билан неорганик фосфор экскркциясини камайтириш.
Амиагелв
V. Ялигланишга карши, сийдик хайдовчи ва сназмалитик дориилар.
Цисттелол, уралисин, фитолазин, сийдик хайдовчи дамламалар.
Аралаш хилли урамитирази булган беморларни консерватив даволашда узлок муддатли метофилактика дастурини режалаштириш, хлордаги метоблизи бузилиши белгиларни, олинган тошларнинг таркиби ва шуларга асосланиб тош хосил булиши вариантларини аниклашга асосланган. Булар эса бундай дастурни амалга оширишда дифферциал ендошишга имкон беради.
Сийдик тош касаллигининг дифференциал метофилактикасининг комплекс усули беморларни операция килингандан кейин 5 йил давомида фасл диспансерлаш йули билан амалга оширилади. Боскич текширувларининг, хажми тош хосил булиши нотогенизининг хусусиятларига, олинган тошнинг минерал таркибига ва даволаш- профилактика тадбирларининг самарадорлигига боглик.
Буларнинг хаммаси кайтадан тош хосил булишини 2-3 маротаба камайтиради, беморларнинг реабилитациясини анча даражага кискартиради ва умуман касалликнинг прогнозини яхшилайди.  

Категория: Foydali | Просмотров: 10257 | Добавил: Admin | Рейтинг: 2.7/3
Всего комментариев: 0
Добавлять комментарии могут только зарегистрированные пользователи.
[ Регистрация | Вход ]
Bizning savol
Сиз келажакда қайси сохани танламоқчисиз?
Barcha javoblar: 1597
Tesha tegmagan gaplar
Statistika

Onlayndagilar: 1
Mehmonlar: 1
Foydalanuvchilar: 0

Copyright MED-PED tma-medped@mail.ru © 2024
Сайт создан в системе uCoz