Yakshanba, 19.05.2024, 13:11
Salom Гость | Guruh "Mehmonlar" | RSS
Kirish
Qidirish

Главная » 2009 » Noyabr » 18 » Меъда ва ун икки бармокли ичак яра касаллиги
15:58
Меъда ва ун икки бармокли ичак яра касаллиги
Меъда ва ун икки бармокли ичак яра касаллиги биринчи маротаба алохида нозологик бирлик сифатида 150 йил аввал Крювелье томонидан ёзилган. Унгача купинча меъда ва ун икки бармокли ичакдаги яралар махаллий процесс сифатида талкин килиб келинган. Хозирги пайтда эса меъда ва ун икки бармокли ичак яраси – бу факат махаллий процесс булиб колмай, балки бутун организм касаллиги хисобланади.
Меъда ва ун икки бармокли ичак яра касаллиги этиопатогенези хозирги кунгача тула аник булмаган ва аниклик киритишга мухтож булган муомолардан бири хисобланади. Шу кунгача яра касаллиги этиопатогенези буйича бир канча теория ва гипотезалар айтиб утилган:
1. Ашофнинг механик теорияси – бу теорияга муофик яра касаллигининг асосий сабаби бу меъда шиллик каватининг механик (физик ва химик) шикастланишидир.
2. Клод Бернар ва Ригель пептик теориясига асосан меъда яраларининг пайдо булишида меъда секретларининг агрессив эритувчанлик хусусиятига катта ахамият берилади. С. С. Юдин хам бу теория актив тарафдорларидан бири булиб, яра касаллиги жаррохлик даволаш усулининг муофокиятлари хам меъда хлорид кислота ишлаб чикариш функциясининг кай даражада камайиши билан белгиланади деган фикрни айтган эди. Лекин хамиша хам меъда ва ун икки бармокли ичак яраларининг пайдо булишини, айникса хлорид кислота ишлаб чикариш функцияси камайган холларда тушинтириш кийиндир.
3. Конечнийнинг инфекцион-яллигланиш теорияси буйича эса яра касаллиги меъдага овкат билан ёки огиз бушлигидан инфекция тушиши ва меъда шиллик каватида махаллий яллигланиш процесси натижаси деь каралади. Лекин амалда эса гастритсиз яра касаллиги, яра касаллигисиз гастритлар мавжудлигини кандай тушинтириш мумкин.
4. Вирхов теорияси. Яра касаллиги сабаби сифатида меъда кавати кон комирлари тромбози ёки эмболияси хисобига юзага келадиган ишемик некроз деб каралади. Бу ута локалистик теория яра касаллигининг аник сабабларини курсатиб бера олмайди.
5. К. М. Быков ва И, Т. Курцынларнинг кортико-висцерал теорияси буйича яра касаллиги пайдо булиши бу бош мия пустлоги (кора больших полушарий) сатхида тормозланиш ва активлашиш процессларининг бузилиши, бош мия пустлоги ва пустлок ости ганглиялар орасидаги нормал богликликнинг бузилиши, буларнинг натижасида меъда мушаклари, кон томирлари узок спазми ва меъда шиллик каватининг унинг ширалари агрессив таъсирига каршилик хусусиятининг пасайиши билан боглик холда тушинтирилади. Шу кунгача яра касалигининг пайдо булиш сабабларининг куплигининг узиёк бу касаллик этиопатогенези тугрисидаги саволга аник жавоб йуклигидан далолат беради.

Патологик анатомияси
Меъда ва ун икки бармокли ичак яра касаллиги бу аъзолар деворида шиллик пардалар сатхида ва кейинчалик эса улардан чукур каватларга хам таркалувчи яра дефектларининг пайдо булиши билан ифодаланади. Дефект тублари кулранг фибриноз караш билан копланган булади. Айрим холларда яралар дефекти меъда ёки ун икки бармокли ичак сероз кавати ташкарига (перфорация) олиб келиши ёки яра дефекти тубини кушни аъзо девори ташкил килиши хам мумкин (пенетрация). Сурункали яралар атрофида меъда ва ун икки бармокли ичак яралари атрофи уткир яраларидан фарки уларок каттиклашган, фиброзлашган ва бириктирувчи тукимага айланган булиб (каллез), кон томирлар бу сохаларда яллигланган, тромбозга учраган булади. Бундай яралар консерватив даво натижасида ёки узидан узи битган холларда хам уларнинг урнида купол чандикли процесс колиши билан характерланади. Ун икки бармокли ичак яраларининг бундай чандикли битиши унинг деформацияланишига, бушлигининг торайишига ва стеноз асоратига сабаб булиши мумкин. Ундан ташкари яра тубида некротик процесс авж олиши ва кон томирлари аррозиясининг юзага олиб келиши мумкин ва натижада беморларда ярадан кон кетиш асоратлари кузатилиши мумкин. Меъда яра узок вакт жаррохлик йули билан даволанланмаган холларда ракка айланиш эхтимоли хам бор.

Меъда ва ун икки бармокли ичак яра касаллиги клиникаси
Аввалам бор шуни айтиш керакки, меъда ва ун икки бармокли ичак яра касаллиги купрок ёш ва урта ёшдаги эркакларда аёлларга нисбатан купрок учрайди.
Яра касалигининг адабиётда куплаб классификациялари мавжуд булиб, жаррохлик нуктаи назаридан яралар жойлашуви ва клиник кечишига кура куйидаги турларини фарклаш мумкин:
1. Меъда яралари
2. Ун икки бармокли ичак яралари
3. Меъда ва ун икки бармокли ичак биргаликдаги яралари
Кечишига кура:
1. Асоратланмаган
2. Асоратланган (перфорация, пенетрация, стеноз, кон кетиш ва малигнизация билан)
Яра касаллигининг асосий белгиларидан бири бу огрик синдромидир.
Огрик купинча туш ости сохасида булиб, купинча турли (ачишиб турувчи, сикувчи, санчувчи ва кучли ва кучли булмаган) характерга эга булиши мумкин. Огриклар купинча, айникса яраларнинг кушни аъзоларга пенетрация бериши билан кайси аъзога пенетрация бергани билан боглик холда белга, ун курак, бел ва бошка сохаларга иррадиация бериши мумкин. Туш ости ва унг ковурга ости сохаларидаги огриклар яранинг меъда ва ун икки бармокли ичакда жойлашувига караб овкат истимол килиниши билан боглик булиши мумкин. Масалан, ун икки бармокли ичак яралари учун огрикларнинг оч коринга, кечалари (тонгга якин) кучайиши ва овкат истимол килиниши билан эса булиб турган огрикларнинг анчагина пасайиши характерлидир. Шунинг учун ун икки бармокли ичак яралари булган беморлар доимо кам камдан тез тез овкатланишга харакат килишади, иштаха хам уларда бузилмаган ва узлари эса туладан келган булишади. Ундан ташкари ун икки бармокли ичак яраларида купрок кеч бошланадиган, яъни овкат истимол килгандан сунг 2-3 соатлардан кейин бошланадиган огриклар кузатилади.
Яранинг меъдада жойлашганида эса огриклар купрок овкат истимол килиши билан 20-30 минут (эрта бошланадиган огриклар) ичида бошланади ва 2-3 соатлар мобоинида давом этади. Шунинг учун бу беморлар овкат истимолидан сунг огрик булиш эхтимолидан куркиб овкат истимол килишини чеклашга харакат килишади ва улар купинча озгин булишади. Лекин шуни хам айтиб утиш лозимки, маъда ва купинча ун икки бармокли ичак яралари асоратланганда (пенетрация, стеноз, малегнизация) огрик хуружларининг овкат истимол килиши билан богликлилиги бузилади. Масалан, ун икки бармокли ичак яраси меъда ости безига пенетрация берган холда туш ости сохасида бел сохасига узатиладиган деярли доимий огриклар булиб туради ва овкат истимол килиниши билан эса бу огриклар янада кучайиб кетади. Бу огриклар купинча огрикни колдирувчи дорилар ёрдамида колмаслиги ва купинча бундай холларда меъдани зонд оркали ювиш билан огрикларни анчагина бартараф килиш мумкин.
Яра касаллигида огриклар хуружининг йил фаслларига богликлилиги кузатилади, яъни куз ва бахор фаслларида кузиб туради.
Меъда ва ун икки бармокли ичак яра касаллиги учун хар хил диспепсик холатлар: кунгил айниш, кайт килиш, кекириш, жигилдон кайнаши ва ич келишининг бузилиши ёки кабзиятга мойиллиги кузатилиши мумкин. Купинча меъда ва ун икки бармокли ичак яра касаллиги билан булган беморларда кузатиладиган кайт килиш беморларга енгиллик келтиради. Кайт килиш холатлари купинча беморларда огрик энг зурайган махалларда кузатилади ва бемор кайт килиши билан эса огриклар анча пасаяди.
Бу беморларда нордон хаво билан кекириш, ун икки бармокли ичакнинг чандикли торайишида эса куланса хидли хаво билан кекириш холатлари кузатилиши мумкин.
Жигилдон кайнаш, купинча ун икки бармокли ичак яра касаллиги билан булган беморларда купрок кузатилиши мумкин булиб, айрим холларда шу даражада кучли булиши ва бу холатни бартараф килиш учун беморни сода эритмасини ичишига мажбур килиши хам мумкин.
Меъда ва ун икки бармокли ичак яра касаллиги булган беморлар анамнези куриб чикилганда юкорида айтиб утилган холатлар (огрик, диспепсик холатлар) кузатилмаганлигини хам куришимиз мумкин ва касалликнинг биринчи куриниши сифатида унинг уткир асоратлари (кон кетиш, перфорация) намоён булиши мумкин (соков яралар). Сураб суриштиришлар ёрдамида бемор ота-оналари, ака ва укалари ва якин кариндошларида хам яра касаллиги борлигини аниклаш мумкин ва яра касаллигининг наслга богликлилигини курсатади.
Объектив курик махалида меъда яра касаллиги билан беморлар озгинлигини ва аксинча, ун икки бармокли ичак яра касаллиги билан булган купчилик касалларнинг, асоратлар ривожланмагунча эса туладан келганлигини аниклаш мумкин. Асоратланмаган яра касаллиги билан булган беморлар юрак-кон томир ва нафас олиш системалари томонидан яра касаллиги учун хос белгилар аникланмайди. Беморлар тили там, лекин купинча караш билан копланган булади. Корин одатдаги шаклда, пайпаслаб курилганда эса туш ости ва унг ковурга ости сохаларида огрик борлигини аниклаш мумкин. Объектив курик махали бошка асоратланмаган яра касаллиги учун хос белгилар аникланмайди.
Меъда ва ун икки бармокли ичак яра касаллиги билан булган беморлар кон клиник-биохимик текширувларида хам факат бу касаллик учун хос булган белгилар топилмайди.
Меъда ва ун икки бармокли ичак яра касаллигининг даволашда меъданинг секретор функциясини текшириш катта ахамиятга эга. Меъданинг секретор функциясини махсус нонушталар (пробный завтрак) берган холда ёки булмаса меъда секрециясини парентерал инсулин ва гистамин юбориш йули билан рагбарлантириш ва зонд ёрдамида меъда ширасини олган холда фракцион усул билан текшириш мумкин. Ундан ташкари меъданинг секретор функциясини радиотелеметрия ва рн-метрия усулида хам текшириш мумкин булади.
Ун икки бармокли ичак яра касаллиги булган купчилик беморларда меъданинг секретор (хлорид кислота ишлаб чикариш) функцияси ошганлигини ва аксинча, меъда яра касаллиги билан булган купгина беморларда эса меъда ширасида хлорид кислотанинг нисбатан камлигини аниклаш мумкин булади.
Меъда ва ун икки бармокли ичак яра касаллигида яра касаллиги диагностикаси, меъданинг мотор-эвакуатор функциясини текшириш максадида контраст модда (барий) огиз оркали берган холда текшириш мумкин булади. Меъда ва ун икки бармокли ичак яра касаллигининг бир нечита бевосита ва билвосита рентгенологик белгилари мавжуддир. Жумладан, "токча” (Гаудек белгиси) белгиси шулар шумласидандир. Бу белги яра кратерида барий контраст моддасининг узок туриб колиши натижасида меъда девори контури ёки релъефида дог пайдо булиши билан ифодаланади. Ундан ташкари рентгенологик меъда шиллик кавати бурмаларининг ярага караб куёш нурлари сингари конвергенцияси, меъда катта эгрилигининг унинг кичик эгрилигидаги ярага караб тортилиб туриши белгилари хам яра касалигининг бевосита курсатиб берувчи белгилар тоифасига киради. Билвосита рентгенологик белгилар тоифасига оч коринга меъдада куп микдорда суюклик булиши, меъда ва ун икки бармокли ичак тонуси, перистальтикаси узгарганлиги, пилороспазм, меъда ва ун икки бармокли ичакдаги хар хил деформациялар ва бошкалар шулар жумласидандир. Рентгенологик текширув натижалари информативлиги (яра касаллиги диагностикасида) купрок рентгенолог тажрибасига, яранинг хажми ва тубининг чукурлиги билан хам белгиланади. Лекин хозирги пайтда меъда ва ун икки бармокли ичак яра касалликлари диагностикасида купрок диагностик кувватга эга булган замоновий фибротолалар асосида курилган эзофагогастрофиброскопия (ЭФГДС) текшируви катта ахамиятга эга булмокда. Бу диагностик текширув усули кизилунгая, ошкозон ва ун икки бармокли ичак шиллик каватидаги морфологик узгаришларни фибротолалар ёрдамида куз билан курган холда диагностика килиш имкониятини беради. ЭФГДС диагностик максадлардан ташкари даволаш максадида хам утказилиши мумкин: меъда ва ун икки бармокли ичак бушлигидаги ёт жисмларни олиш, конаётган кон томирларни электро коагуляция килиш ёрдамида кон кетиши бартараф килиш, меъда узун ва ингичка оёкчадаги полипларини олиб ташлаш каби даво муолажаларини амалга оширишга имкон беради.
Яра касаллиги диагностикаси купгина холларда кийинчилик тугдимайди. Бемор шикоятлари, анамнези, объектив ва инстументал (ЭФГДС, меъда рентгенологик текшируви) натижаларига асосланиб аник диагноз куйиш мумкин.
Яра касаллигини корин юкори кисмида яра касаллигидаги каби кузатиладиган огрик, диспепсик холатлар билан кечувчи айрим корин бушлиги касалликлари (уткир холецистит, панкреатит, гепатитлар, меъда усмалари, ичак тутилиши, уткир аппендицит ва хокозолар) билан дифференциал диагностика килиш лозим. Бундай холларда огрикларнинг овкат истимол килиниши, йилнинг фасллари билан богликлиги, кайт килиш огрик хуружлари зурайган вактда булиши ва енгиллик келтириши каби белгиларни хам инобатга олиш лозим. Лекин хеч качон яра анамнезисиз ва характерли огрик хуружлари, диспепсик холатларсиз кечувчи "соков” яралар мавжудлиги тугрисида хам унутмаслик лозимдир.
Яра касаллигининг консерватив ва жаррохлик усуллари маълум булиб, консерватив даво усуллари тугрисида факултет терапия фанида маълумотлар берилади. Биз сиз билан жаррохлик усуллари ва умуман жаррохлик йули билан даволашга кандай курсатмалар борлиги тугрисида гаплашамиз.
Яра касаллигини унинг консерватив даволаш усулларининг эффектсизлигида, узок давом этиб келаётган яраларда, катта ва чукур каллез яраларда, яраларнинг тез тез кайталаниб турадиган хилларида, яра касаллиги асоратланганда, яранинг меъдада жойлашганида (онкологик нуктаи назардан) жаррохлик йули билан даволашга курсама булиши мумкин.
Хозирги кунда яра касаллиги жаррохлик усули билан даволашда меъданинг классик 2/3 кисми резекцияси, ваготомия турлари меъданинг дренажловчи операциялари (пилоропласика Гейнике-Микулич, Финней, Жабулей ва бошкалар буйича) ёки эконом резекциялари (антрумэктомия, гемигастрэктомия) билан ёки уларсиз (СПВ) утказилиши мумкин. Режали равишда килинадиган жаррохлик амалиёти хажми асосан яранинг жойлашган жойи, меъданинг секретор функцияси курсаткичлари ва унинг мотор-эвакуатор функцияси билан белгиланади. Жумладан, меъданинг тана ва ундан юкори кисмларда жойлашган яралар жаррохлик йули билан даволашда, онкологик нуктаи назардан асосан меъданинг резекцион усуллари кулланилади. Яраларнинг пилородуоденал сохаларда жойлашишида меъданинг секретор ва мотор-эвакуатор функциясини хисобга олган холда ваготомия турлари меъдани дренажловчи операциялар ёки эконом резекцияси билан ва меъданинг классик 2/3 кисми резекцияси амалиетларини бажариш мумкин булади.
Ваготомия меъдани дренажловчи ёки уларсиз жаррохлик операция усули меъданинг унчалик мотор-эвакуатор функцияси бузилмаган ва меъда кислота ишлаб чикаришининг биринчи фазаси хисобига ошган холларида ва яранинг пилородуоденаль сохада жойлашганлигида малга оширилади. Ваготомиянинг утказилиш сатхига кура бир неча хили фаркланади: узакли (трункуляр) ваготомия, селектив меъда ваготомияси ва селектив проксимал ваготомиядир. Ваготомия хар бир турининг узига яраша ижобий ва салбий окибатлари бор.
Ваготомия меъданинг эконом резекцияси билан пилородуоденал яралари беморда меъда секрецияси иккала фазаси ошган холда амалга оширилади. Бунда адашган нерв толалари киркилишидан ташкари, меъданинг проксимал гастрин ишлаб чикарувчи кисми (1/3) резекцияси амалга оширилади.
Меъданинг классик 2/3 кисми резекциялари меъда бурчаги ва танаси яраларида, ун икки бармокли ичак яралари булган беморларда эса меъда секрециясининг иккинчи фазаси таъсир килиш максадида амалга оширилади.

Категория: Foydali | Просмотров: 13539 | Добавил: medped | Рейтинг: 2.6/20
Всего комментариев: 1
1 otabek  
Ассалому - алайкум мани ўн икки бармок ичагимда 1см хажмда яра борлигини ўткан йил духтурлар айтган эди. Даволандим. 1 йилдан кейин яна огрияпди. Айникса кечкурун. Нима маслахат берасизлар?

Добавлять комментарии могут только зарегистрированные пользователи.
[ Регистрация | Вход ]
Bizning savol
Сиз келажакда қайси сохани танламоқчисиз?
Barcha javoblar: 1606
Tesha tegmagan gaplar
Statistika

Onlayndagilar: 1
Mehmonlar: 1
Foydalanuvchilar: 0

Copyright MED-PED tma-medped@mail.ru © 2024
Сайт создан в системе uCoz